Türk Mitolojisi
TÜRK TANRILARININ SOYAĞACI
Batı mitolojilerindeki Satürn (Kronos) Kara-Han, Jüpiter (Zeus) Ülgen, Mars (Ares) Kızagan Tanrı, Venüs (Afrodit) Umay (Ayızıt), Merkür (Hermes) Mergen Tanrı’yı karşılık gelmektedir.
AK ANA
Deniz Tanrıçası olarak bilinen Ak Ana, Tatar, Altay, Yakut mitolojilerinde de deniz tanrıçası olarak kabul edilir.
AY HAN
Oğuz Kağanın oğludur ve ongunu Kartal’dır.
ALP ER TONGA
Tonga “Sibirya panteri” dir
Kaplan postu savaşa giden Alpler tarafından zırh yerine giyilirdi ve savaş sembolüydü.
ASENA
Tamamen öldürülen Göktürkler içinde, yalnızca on yaşında bir çocuk sağ kalır.
Lin memleketinin askerleri, çocuğun çok küçük olduğunu görünce, ona acırlar ve öldürmezler.
Çocuğun el ve ayaklarını keserek bir bataklığa bırakırlar.
Bu sırada çocuğun etrafında bir dişi kurt peyda olur ve çocuğu besler.
Bir süre sonra kurt hamile kalır ve bir mağaranın içinde on çocuk doğurur.
Zamanla bu on çocuk büyür ve evlenir.
Zamanla her birinden bir soy türer.
Göktürk devletinin kurucularının geldikleri Aşina ailesi de bu on boydan biridir.
AYZIT
Güzelliğin sembolüdür. Afrodit’e (Venüs) benzer.
Süt gölünden getirdiği damlayı çocuğun ağzına damlatır ve çocuğa ruh verir.
İnsan yavrularını, kadınları, hayvanları ve hayvan yavrularını korur. Simgesi, Kuğudur.
Ayzıt gökten gümüş tüylü bir kısrak suretinde iner.
Yazın şamanlar ak elbise, kışın kara elbise giyerek Ayzıt bayramını kutlarlar.
ALBASTI (AL KARISI)
Bazı metinlerde çirkin, saçları dağınık, güçlü kuvvetli ve uzun boylu olarak tasvir edilir.
Bazı mitolojik metinlerde ise, dünyadaki en güzel kadından bin kat daha güzel olduğu anlatılır.
Albastı, Al karısı, genellikle kırmızı siyah uzun elbise giyer.
En çok sevdiği şey atların yelesini örmektir. Yakalamak için elbisesinin yakasına iğne saplamak gerekir.
BÜGÜ TEKİN (BÜGÜ KAĞAN)
Filozof büyücü anlamında kullanılır.
Beyaz elbise giyer.
DAĞ HAN
Oğuzun oğullarından olan Dağhan’ın ongunu üç kuştur.
DENİZ HAN
Oğuzun oğullarından biridir ve ongunu çakır (çağrı) kuşudur.
DENİZ TANRIÇASI (GEYİK TANRIÇA)
Göktürkler nesillerinin kurttan geldiğini söylemekle beraber efsanelerde dişi geyikte rol oynar.
Dişi geyik bir ilahedir ve yol gösterici rolü oynar.
Vücudundaki lekeler yıldız işaretleri olarak görülür.
Geyik boynuzları Şamanların önemli sembollerindendir.
Türklere, Ergenekona girişte, Hunlara batıya göçlerinde dişi bir geyik yol gösterir.
ERLİK
Kötü ruhların başıdır.
Güçlü, kuvvetli anlamlarına gelir.
Yeraltı diyarında kara çamurdan bir sarayda veya kara demirden bir sarayda yaşar.
Erlik’in sarayı dokuz nehrin birleşerek Toybodım Nehri’ne dönüştüğü yerde bulunmaktadır.
GÖK HAN
Oğuz’un oğullarından biridir ve ongunu sungurdur.
GÖK KURT
Gök Kurt ve Ak Geyik gökte doğmuşlardır.
Kurt sürülerini idare eden kurtlara gök kurt, geyik sürülerini idare eden geyiklere gök geyik denir.
Bazı Türk halkları, soylarının, kurttan bazıları geyikten türediğini kabul eder.
Cengiz hanın ilk ataları gök kurt ve dişi bir geyiktir.
Türkler kendilerine “göksel Türkler” anlamına gelen “Kök Türk” adını vermişlerdir.
GÖK SAKALLI HIZIR
Elinde hayvan başlı “çevgen” denen bir asa tutar, Ak-boz ata biner ve giyimi de aktır.
GÜN HAN
Oğuz’un oğullarındandır ve ongunu şahindir.
Oğuz Kağan sembolik olarak bulduğu altın yayı Günhan, Ayhan ve Yıldızhan arasında pay eder ve kendisinden sonra hakanlık tahtını Günhan’a bırakır.
Günhan kendisi için altın bir çadır kurdurur ve kendi yönü olan sağ tarafa kırk kulaç yüksekliğinde bir direk ve onun tepesine de altın bir tavuk oturtur.
KARLIK
Suyla ile birlikte görülen ve onunkine benzeyen görevi olan bir ruhtur. İşareti dumandır.
KARTAL ANA
Yakut Türklerinin inanışlarına göre Şamanlar yeryüzüne kartal ana tarafından getirilmişlerdir.
Yakutlara göre Güneşin sembolüdür.
KAYRA (KARA HAN)
Tanrıların ve insanlığın yaratıcısıdır.
Yeryüzünü yarattıktan sonra dokuz dallı bir çam dikmiştir.
Bu ağacın 17. katında kendisi, 16. katında oğlu Ülgen oturur.
Yeryüzünü yarattıktan sonra dokuz dallı bir çam diker.
Dokuz ulus buradan türer.
Kayra Henüz hiçbir şey yaratılmamışken ve yalnızca uçsuz bucaksız bir su varken, sonsuz sulardan çıkarak, Tanrı Ülgen’e yaratma ilhamını vererek sulara tekrar dalmıştır.
Ülgen, Kızagan, Mergen adında üç oğlu vardır.
KIZAGAN
Ülgen’in oğludur. Göğün 9. katında oturur.
Savaş tanrısıdır.
“Kırmızı yularlı, kızıl erkek at sırtında, gökkuşağı asalı baba!” olarak betimlenir.
Kırmızı renk ile simgelendiği sanılmaktadır.
KÜBEY HATUN
Yarı beline kadar çıplak, alt tarafı ağaç kökleri gibi, orta yaşlı ciddi bakışlı bir kadın kabaran göğüslerinden süt verir.
Kübey hatun yani doğum tanrıçası kayın ağacının içinde yaşar.
MERGEN TANRI
Her şeyi bilen, akıllı Mergen Tengere Göğün 7. katında oturur.
Mergen kelime anlamı olarak okçu nişancı anlamına gelir.
OD ANA-ATEŞ ANNESİ
Ocak ruhu dişildir. Evin tam ortası evin kalbidir ve ocak yeri buradadır
OĞUZ KAAN
Bazen, eski Türklerde biri ata kurt, diğeri de ata boğa üzerine kurulu “ikili kökeni” yansıtan farklı iki gelenek olduğunu söylemiştir.
Oğuz’a adını veren ata da bir boğadır.
Oğuz, bütün yaşamı boyunca kurdun korumasına başvurmuştur.
Oğuz kağan destanında Ay, Oğuz’u doğuran tanrı olarak sunulur. Bu da Oğuzun Tanrı oğlu olduğu fikrine götürür. En eski çağlardan beri tanrısal kahramanların işaretleri boynuzlu bir taçtır. Orta çağ minyatürlerinde Oğuz Kağan ve oğulları boynuzlu olarak tasvir edilir. Campbell’a göre, Boğa, “Kutsal Ay Boğası” olarak bilinir. Boynuzları Ay’ın alegorisidir ve Tanrının sembolüdür.
Oğuz kağan, ava gider. Bir gölün ortasında, bir ağaç ve ağacın oyuğunda bir kız vardır.
Kız muhteşem bir güzelliğe sahiptir.
Saçları akarsular gibi, gözleri maviydi ve inci gibi dişleri vardır.
Oğuz kağan bu kızı alır ve “gök”, “dağ”, “deniz” adında üç oğlu olur.
Bir gün gökten mavi bir ışık düşer.
Işığın ortasında bir kız olduğunu görür.
Kız olağanüstü güzelliktedir. Başında bir ışık demeti vardır.
Oğuz kağan kızı görünce sever ve onu alır. “gün”, “ay”, “yıldız” adında üç oğlu olur.
ÖTÜKEN (TOPRAK ANA)
Aynı zamanda Türklerin yeryüzünde ilk var olduğu ve oradan dünyaya yayıldığı yerin adıdır.
SEMRÜK
“Semrük” adındaki kuş iki başlı kartaldır. Bu başlardan biri insan başı olarak da düşünülür.
Bakır tırnaklıdır, sağ kanadı ile güneşi, sol kanadı ile ayı kaplar.
Ülgenin sembolüdür.
Tanrıya açılan göğün kapısını çift başlı bir kartal bekler ve tanrının sembolüdür.
Bu kartallar gökten yıldırım indirir.
SU İYESİ (SU PERİSİ)
Sularda yaşar. İnsanlara zarar vermezler.
Yaşadıkları sarayın girişi, nehirlerin derinliklerinde bir taşın altındadır.
Beyaz giyimlidirler ve cisimsiz varlıklardır.
Kuş ve yılan kılığına girebilirler.
SUYLA
Güneş ve Ay’ın kırıntılarından yaratılmıştır.
At gözlü, kartal gagalı, eşekkulaklı ve yılan saçlıdır. Sembolü Ağaçkakandır.
Ülgen’e Yayıkla birlikte kurbanın ruhunu ulaştırır.
TEPEGÖZ
Tepegöz Kaf dağında yaşar çoban ve peri kızının evliliğinden doğar.
UMAY
Umay, çocukları ve hayvan yavrularını koruyan bir tanrıçadır.
Umay ana üç boynuzlu olarak betimlenir. Umay ana motifi, gümüş saçlı ve beyaz giyimlidir. Kuş kılığında kanatlı bir kadın görüntüsü de vermektedir.
UTKİCİ
Gökyüzünde yaşayan ve Ülgen’e en yakın ruhtur. Kurbanı, Ülgen’e ileten ruhtur.
ÜLGEN
Işıktan (cisimsel olmayan) bir bedeni vardır.
Başında gücü simgeleyen ve taca benzeyen zarif boynuzları bulunur.
Hayatın başlangıcına dair ne varsa hepsine ruh vererek yaşam döngüsünü başlatmıştır.
Akdeniz’de yaşar.
ÜRÜNG AYIG TOYON
Oğuz’un oğullarındandır ve ongunu tavşancıldır.
YAYIK HAN
Ülgen beyin habercisi, kızıl bulut kenarlı, gök kuşağı dizginli, solgun şimşek kamçılı, gökten haber alan Ak Yayık
Yayık büyük tufandan sonra gökyüzüne çıkıp Ak Yayık adını alır.
Mitolojik bir varlık olarak kocaman bir ejderha görünümündedir.
YELBEGEN
Devlere yelbegen denir.
İnsan biçiminde, çok büyük, üç yedi veya on iki başlı siyah ve sarı renklidir.
Güneş ve ay tutulması devlerin yemesi olarak tanımlanır.
Türk destanlarında devler atların düşmandır.
Dev anası denen dişi devler de vardı.
YILDIZ HAN
Oğuz’un oğullarındandır ve ongunu tavşancıldır.